p. 30-40
p. 30
IV. Die Bibliothek des Sinaitenklosters zu Kairo.
Dieses Kloster der Sinaiten oder der Mönche vom Sinai, vom Orden des h. Basilius, steht mit dem St. Katharinenkloster auf dem Sinai selber in der engsten Verbindung. Das lektere läßt sich als das Mut= terkloster vom ersteren betrachten. Regelmäßig gehen alle Monate Trans: porte von einem Kloster zum anderen, deren Besorgung das Geschäft der Sinaibeduinen ist. Wer auf dem heiligen Berge eine gute Aufnahme finden will, muß mit einem Empfehlungsbriefe vom Filial in Kairo ges rüstet kommen. Ich erlaube mir bei der Gelegenheit den Brief mitzus theilen, der mich selber auf meiner Sinaireise geleiten sollte.
Die Aufschrift lautet: Τῷ Πανοσιοτάτω ̔Αγίω Πρωτοσυγκέλλω καὶ Δικαίω Κυρίω· Νικοδήμω, καὶ τοῖσ λοιποῖσ ἱερᾶς συνάξεωσ τῶν πατέρων. ἀσπασίως
εἰσ τὸ σίναιον ὄρος
Die Anrede im Briefe : Πανοσιώτατε ̔́Αγιε Πρωτοσύγκελλε καὶ Δί. καιε Μετὰ τῆσ περὶ αὐτοῦ τῶν πατέρων ἱερᾶ συνάξει *), ἀδελφικῶσ ἀσ παζόμεθα.
Inhalt : Ὁ ̓Επιφέρων τὸ παρὸν ἡμῶν εντιμώτατοσ Περιηγητῆσ Κύριοσ Τεσχενδόρφ Γερμανόσ, μετὰ τοῦ ἐρμινέωσ, αὐτοῦ – έρχονται συστη μένοι παρ ἡμῶν εἰσ τὰ τῶν ἔσω καὶ πέριξ τοῦ Μοναστηρίου σιν σινᾶ, τὰ αὐτόθι χάριν περιηγήσει δια δέχθητε αὐτοὺσ φιλοφρόνωσ τῆσ καταδύναμιν
τῶν
πε
ριποιησεωσ καὶ πολιτικῆς ὑποδεξιώσεωσ ὑμῶν πρὸσ καλὶν εὐχαρίστησιν αὐτὸν καὶ ἐπαινόν μασ· θέλουν περιεργασθῆ ἐλευθέρωσ ὅσα εἶναι εἰσὶν αὐτοισ ἴδια, θέλουν διατρίψη όσασ ἡμέρασ θέλουν καὶ πάλιν ἐπανἔλθη εἰσ τὰ ἴδια. μεθ ̓ ὧν περιμένοντεσ ἀποκρισίν σασ· μένομεν διὰ παντὸσ οἱ ἐν χριστῷ ὑμῶν ἀγατοὶ ἀδελφοὶ καὶ πρόθυμοι. Ἐν καΐρω. ̓Απριλλίου 28: 1844.
L. ̓Ιωσήφ Πρωτοσύγκελλοσ. Δ. –
*) Ich erwähne, daß ich alles, auch Accente, Spiritus, Jota subscriptum, große Buchstaben, genau nach dem Originale wiedergebe.
==================
p. 31-35
Bei meinem ersten Besuche im Kairiner Kloster schien es um die Bibliothek sehr mißlich zu stehen. Die Brüder sagten mir, daß sie nur τετυπωμένα, keine χειρόγραφα hätten; die χειρόγραφα würde ich auf dem Sinai vorfinden. Vor mir stand ein hoher Wandschrank, wo die βιβλια waren. Die Benukung derselben stellte man mir ganz frei. Nachdem nun lange nach dem rechten Schlüssel zum Schranke gesucht worden war, nahm ich mitten aus den vermeintlichen Büchern eine Menge χει ρογραφα heraus, wodurch die Klosterbrüder noch mehr als ich überrascht wurden. Ein zweiter Schrank in einer großen Kapelle lieferte mir das selbe Resultat. Im Nachstehenden biete ich nun das, was ich mir vom Bestande dieser Manuscripte flüchtig aufgezeichnet habe.
=====
Ms. I, auf Papier, in Folio, geschrieben im fünfzehnten Jahrh. in Kreta. Es enthält die Argonautika des Apollonius Rhodius, und zwar zunächst den Text der ἀργοναυτικα selber mit Interlinearscholien, so wie mit einigen Randnoten; doch beide scheinen von geringer Bedeutung zu seyn. Gleich am Ende des Tertes der Verse steht diese Bemerkung: ̓Αριστοβουλοσ αποστολοσ ἱεροδιακονοσ θεια χαριτι ταυτην την του ἀπολλωνιου βιβλον ἐν κρητη εξεγραψα οὐκ άνευ μεντοι μισθου· ὑπο γαρ του ἐξολεστατου θηροσ τησ πενίασ και αὐτοσ ώσπερ ὁ
33
3
και
πατηρ μου στραττευομαι (sic) α υ ..α μηνοσ δεκεμβριου .... (Ich bin in meinem Ms. über die fehlenden Zahlbuchstaben unklar.)
Hierauf folgen einige Zeilen über die Lebensgeschichte des Απολλωνιοσ. Ich schreibe davon, zur Vergleichung mit anderen Dokumenten, Folgendes aus: 'Απολλωνιοσ ὁ των αργοναυτικων ποιητησ, το μεν γενοσ ἀλεξανδρευσ, υἱοσ δε σιλλεωσ ώσ δε τινεσ ίλλεωσ· φυλησ πολεμαιδοσ· ἐγενετο δε έπι των πτολεμαιων καλλιμαχου μαθητησ' το μεν πρωτον συνων καλλιμαχῳ τῷ ἰδιῳ διδασκαλῳ· όψε δε ἐπι το ποιειν ποιηματα τα ἐτραπετο. του τον λεγεται έτι έφηβου ὀντα ἐνδειξασθαι τα ἀργοναυτικα και κατεγνωσθαι μη φεροντα δε την αἰσχυνην των πολιτων και την διαβολην και το ὀνειδοσ των άλλων ποιητων, καταλιπειν την πατριδα και ἀπεληλυθεναι εἰσ ῥοδον ̇ κακει αὐτα ἐπιξεσαντα και ούτωσ ἐνδειξασθαι και ὑπερευδοκιμησαι. διο και ροδιον αὐτον ἐν τοισ ποιημασιν ἀναγραφει ἐπαιδευσε τε λαμπρωσ ἐν αὐτῇ και τησ ῥοδιων πολιτειασ και τιμησ ἠξιωθη. και τα μεν του γενουσ αὐτῳ ταυταὶ ἡ δε ὑποθεσισ των ἀργοναυτικων etc.
Es folgt ein kurzer geschichtlicher Aufsak: τα περι φριξον και έλλην και το χρυσομαλον δερασ. Darauf: ἀλλωσ ἀπολλώνιου βιος, wovon der Anfang heißt : ̓Απολλωνιοσ ὁ ποιητησ το μεν γενοσ ἐν ἀλεξανδρευσ· πατροσ δε σιλλεωσ ή ίλλεωσ· μητροσ δε ῥοδησ. οὗτοσ ἐμαθητευσε παρα καλλιμαχῳ ἐν ἀλεξανδρεια ὀντι γραμματικῳ και συνταξασ ταυτα τα ποίηματα ἐπεδειξατο. σφοδρα δε ἀποτυχων, ἐρυθριασασ παρεγενετο εἰσ την odov (auf dem Rande steht, aber auch wieder getilgt: γρ ἐν τῇ ῥοδω)· ἐπολιτευσατο και σοφιστευει ῥητορικουσ λογουσ. ἐνταῦθα τοινυν διαἐπιξεσασ αὐτου τα ποιηματα, εἶτα ἐπιδειξαμενοσ σφοδρα μησεν· ὡσ και τησ ῥοδιων ἀξιωθηναι πολιτειασ και τιμησ. τινεσ δε φασιν ὅτι ἐπανηλθεν εἰσ ἀλεξανδρειαν, και αὐθισ ἐπιδειξαμενοσ εἰσ ἀκρον εὐδοκιμησεν· ὡσ και των βιβλιοθηκων του μουσειου ἀξιωθηναι αὐτον, και τα φήναι δε συν αὐτῳ τῷ καλλιμαχῳ.
κακει
γων
και
εὐδοκι
Buleht stehen σχολια εἰσ το α ́ βιβλιον, εἰσ το β ́, εἰσ το γ ́, εἰσ το 8. Am Ende findet sich wieder die Nachricht: ἀριστοβουλοσ ἀποστολοσ ἱεροδιακονοσ ἐξεγραψε.
Von einer neueren Hand stammt die Nachricht: το παρον βιβλιον κτημα ἐστι του ἁγιου και θεοβαδιστου όρουσ σινα· και εἶτισ αὐτω (sic) ὑστερησει τησ μονησ, έστω ἀφορισμενοσ παρα των άγιων πατερων.
Ms. II, auf Papier, in Quart, aus dem vierzehnten oder fünfzehnten Jahrh., enthaltend ἁρποκρατίων. Das Lerikon beginnt mit ̓Αβαρισ, ̓Αβροκομασ, ̓Αγαθησ, und schließt mit Ψευδεγραφη; Ψευδοκλησία, Ψιθυριστησ.
Der erste Artikel heißt: Λοιμου δε, φασι, κατα πασαν την οἶκουμενην γεγονοτοσ ἀνειλεν ὁ ἀπολλων μαντευομένοισ έλλησι και βαρβαροισ των ἀθηναιων δημον ὑπερ παντων εὐχασ ποιησασθαι. πρεσβευομένων δε πολλων έθνων προσ αὐτουσ ἀβαμιν ἐξ ὑπερβορεων πρεσβευτην ἀφικεσθαι λεγουσιν. ὁ δε χρονοσ ἐν ᾧ παραγεγονεν διαφονεται. ἱπποκρατησ μεν γαρ κατα την τριτὴν αὐτον ὀλυμπιαδα λεγει παραγενεσθαι. ὁ δε πινδαροσ κατα κροισον τον λοιδων (sic) βασιλεα. άλλοι δε κατα την κ' και πρωτην ὀλυμπιαδα.
Es folgt: τον ἀβιον ἀντιφων ἀντι του πολυν βιον κεκτημενου έταξεν, ὡσ ὁμηροσ ἀξυλον ύλην λεγει την πολυξυλον.
Ms. III, auf Papier, in Quart, aus dem vierzehnten vierzehnten Jahrh. I Das Manuscript ist zu Anfang mangelhaft. Der erste Titel heißt: περι ἀπληστιασ; der zweite : ότι το πλουτειν άδικωσ etc. Es sind also Des klamationen des Libanius, dem auch der weitere Inhalt angehört, näm lich : προσ φωνητικοσ ίουλιανῳ, und λιβανιου σοφιστου ἐπιστολαι.
Ms. IV, bombycinus, wohl aus dem fünfzehnten Jahrh., ent= haltend κυριλλου λεξικον.
Mis. V, VI, VII, auf Papier, in Quart, enthalten ἰσιδωρον ἐπιστολαι. τμημα α ́. τμημα β ́. τμημα γ ́.
Ms. VIII, in klein Folio. Nach den zwei Briefen: γρηγοριοσ νυσσησ τῳ ἀδελφῳ πετρῳ und τῳ θεοφιλεστάτῳ ἐπισκοπῳ φρηγοριῳ πετροσ ἐν κύριῳ χαίρειν. stehen: γρηγοριου ἐπισκοπου νύσσησ κατα εὐνομιου λογοι ἀντιρρητικοι τρισκαιδεκα ών αι ἄρχαι α ́. Οὐκ ἦν ὡσ ἐοικεν το παντασ ἐπε λειν εὐεργετειν. β ́. Ἡ των χριστιανων πιστισ etc. ιγ. Τα μεν δη ἱπρωτα των προσ ευνομιον etc.
Ms. IX, auf Pergament, in Folio, aus dem zwölften Jahrh. Darin stehen: 1) γρηγοριου ἀρχιεπισκοπου κωνσταντινουπολεωσ του θεολογου λογοι ιπ.
2) του ἀρχιεπισκοπου καισαρειασ καππαδοκιασ βασιλιου του μεγαλου λογοσ εἰσ του χριστου γεννησιν; so wie von demselben: προτρεπτικοσ εἰσ το άγιον βαπτισμα.
3) μαξιμου του νεου θεολογου λογοσ περιεχων αἰτιασ δι άσ παρελαβεν ἡ των πιστων ἐκκλησια προτιθεναι τα πανσεπτα ξυλα του τιμιου σταυρου.
4) θεοδωρου του στουδιτου εἰσ την προσκυνησιν του τιμιου και ζωοποιου σταυρου. 5) ἐπιφανιου ἀρχιεπισκοπου κυπρου εἰσ την θεοσωμον ταφην του
κυριου και θεου σωτηροσ ήμων ίησου χριστου.
6) βιοσ και πολιτεια τησ ὁσιασ μαριασ τησ αἰγυπτιασ συγγραφεισ
παρα σωφρονιου πατριαρχου ἱεροσολυμων.
7) ἰωαννου του δαμασκηνου εἰσ την μεταμορφωσιν του κυρίου ἡμων ίησου χριστου.
Ms. X, auf Papier, in klein Folio, etwa aus dem fünfzehnten Jahrh. Es enthält Abhandlungen του ἐν ἁγιοισ πατροσ ἡμων γρηγοριου ἀρχιεπισκοπου θεσσαλονικησ.
1) λογοσ ἀποδεικτικοσ πρωτοσ· ὅτι οὐχι και ἐκ του υίου ἀλλ ̓ ἐκ μονου του πατροσ ἐκπορευεται το πνευμα το άγιον.
2) περι τησ ἐκπόρευσεωσ του άγιου πνευματοσ ότι οὐχι και ἐκ του υίου, και προσ τα παρα λατινων ἐκ τησ θειασ γραφησ εἰσ συνηγοριαν αὐτων δηθεν προτεινομενα 3) Die έπιγραφαι
λατινων und die ἀντεπιγραφαι γρηγορίου.
4) ῥησισ ἐκ των θησαυρων του άγιου κυριλλου etc., μήδεν διαφε
ρειν τησ θειασ οὐσιασ την θείαν ἐνεργειαν.
5) τα προσ τον βαρλααμ συγγραμματα.
6) καταλογοσ των ἐκβαινοντων άτοπων ἐκ των του αὐτου ὁροτα
σεων, mit Aussprüchen verschiedener Kirchenväter.
οίαυτον πισι
7) λογοσ περι τησ κατα σαρκα του κυρίου ἡμων ίησου Χριστου κονομιασ και των δὲ αὐτησ κεχαρισμένων τοισ ὡς ἀληθωσ εἰσ αὐτ τευουσι· και ότι πολυτροπωσ ὁ ὁ θεοσ δυναμενοσ της του διαβολου τυραννι δοσ λυτρωσασθαι τον ἄνθρωπον εἰκοτωσ ταυτῃ μαλλον έχρησατο οἰκονομιᾳ.
Ms. XI, auf Papier, aus dem sechzehnten oder siebzehnten Jahrh., enthaltend του λογιωτατου κυριου εὐστρατιου χιου ἀργεντου κατα λατινων περι του κυριακου δειπνου, του εἰσ τρια τμηματα διηρημένου συγγραμματοσ. Das Manuscript ist bezeichnet als xτημα ήσαιου ἱερομονάχου σιναι
του.
Ms. XII, in groß Quart: Συνοψισ περι σχηματων ὧν ἑρμογενησ ἐμνημονευσεν ἐν τοισ περι εύρεσεωσ και περι ἰδεῶν βιβλιοισ. τροπιζ'. Darauf folgt: περι βοητιου του φιλοσοφου und βοητιοσ περι παραμυθιασ.
Mss. XIII, XIV, XV, XVI, XVII, sämmtlich auf Papier, aus dem sechzehnten bis siebzehnten Jahrh., und, mit Ausnahme eines einzigen in Quart, in Folio, enthalten von γερασιμοσ πατριαρχησ ἀλεξαν δρειασ verschiedene doyou. Eines derselben enthält auch vor γερασιμου εἰσ την γεννησιν του κύριου και θεου και σωτηροσ ήμων ίησου χριστου, die Rede ̓Ιωαννου του δαμασκηνού auf denselben Gegenstand.
Das lestgenannte Ms. enthält folgende Note: το παρον ὑπαρχει τησ ἱερασ μονησ του θεοβαδιστον όρουσ σινα, και ὁ ἀποξενωσασ αὐτης ἐστω ἀσυγχωρητοσ.
Ms. XVIII, auf Papier, in Quart, t,, aus dem sechzehnten oder lebzehnten Jahrh., enthaltend ein Νομιμον ἐκλελεγμενον ἐκ πολλων και διαφορων etc. Es beginnt: Περι κριτου του εἶναι εἰσ παντασ συμπαθησ. Darin steht auch manches Kirchengeschichtliche, wie über die Synoden. Am Ende des Ms. fand ich : εὐχη ἐπι μετανοσυντων συγχωρητική· ὁ κυριοσ ίησουσ χριστοσ ὁ θεοσ ήμων ὁ τασ θειασ ἐντολασ τοῖσ ἁγιοισ αὐτου μαθηταισ και ἀποστολοισ δουσ, εἰσ το δεσμειν τε και λυειν τοισ πεπτωκόσι τα ἁμαρτηματα, και ἐξ ἐκεινων αὐθισ ἡμεισ λαβοντεσ τασ ἀφορμασ το αὐτὸ ποιειν συγχωρησαι σοι τεκνον πνευματικον, εἰ τι ἂν ἐπραξασ ἁμαρτημα ἐν τῷ νυν αἰωνι ἑκουσιον ἡ ἀκουσιού, νων και άει και εἰσ τουσ αἰωνασ των αἱωνων· ἀμην.
Ms. XIX, ein starker Foliant, auf charta bombycina, mit dem
Commentar des ἰωαννησ χρυσοστόμοσ zum Evangelium Matthäi.
Am Ende steht: iωαννου δορυανου πονοσ, και τῳ θεῳ δοξα.
Mss. XX und XXI, beide in Folio, das eine aus dem zwölften Jahrh., auf Pergament, das andere auf Papier, enthalten Reden und Abhandlungen von verschiedenen Kirchenvätern.
Ms. XXII, auf Papier, in Quart. Zu Anfang wird angegeben, es enthalte : Περι το ἐν ἀρχη ἐποιησεν ὁ θεοσ τον οὐρανον και την γην; ferner: Περι τησ δευτερασ ήμερασ τα δημιουργηματα etc. Es folgt aber: ̔Ιστορικον ποιηθέν παρα του κυρου μιχαήλ του γλυκα. Anfang: Μικροσυλλαβον ἐγχαραττω σοι... Ende: τον κομνηνον.
Ms. XXIII, auf Papier, in Quart: Του σοφωτάτου θεοφιλου κορυθαλλεωσ ύπομνημα συνοπτικον και ζητημα εἰσ την περι οὐρανου πραγ
ματειαν.
Ms. XXIV, auf Papier, in Folio, wohl aus dem sechzehnten Jahrh., mit θωμα γεγονοτοσ λατινοισ διδασκαλου ὑψηλησ θεολογιασ κατα έλληνων βιβλιον γ ́.
Mss. XXV und XXVI sind beide aus dem siebzehnten bis achtzehn= ten Jahrh., und enthalten verschiedene Auszüge aus den Kirchenvätern, auch Abhandlungen; zum Theil mehr neu als alt griechisch, wie : Περι των άρνησαμενων την ὀρθοδοξον πιστιν και ἐπιστραφοσιν ποσ να ήκονό μουνται. Dasselbe Ms. trägt das Datum aus (also wohl 1743), worauf noch folgt: Και τοδε συν τοισ ἀλλοισ ὑπαρχει του άγιου ὀρουσ σινα, το όποιον ευρισκεται εἰσ ττουβεννιαν (sic). Endlich: ὁ γραψασ ὑπαρχει βυζαντιοσ.
ო
Ms. XXVII, auf Papier, in Quart, und bezeichnet als ein Noμοκανονον ἐκλελεγμενον ύπο πολλων και διαφορων πατερων.
Mf. XXVIII, auf Papier, in groß Quart, wohl aus dem sech zehnten Jahrh., beginnt: Πρωτη έκατοντασ των περι ἀγαπησ κεφαλαίων. Wahrscheinlich von S. Maximus dem Märtyrer.
Ms. XXIX, ähnlich dem vorigen, enthält Verschiedenes vom Paz triarchen γενναδιοσ.
Ms. XXX, auf Papier, in Quart, 327 Blätter stark. Auf der ersten Seite stehen Verse : Συνταγμα τουτο των σοφων μαθηματων Σπουδαισ κατ' ισχυν συντεθεν πρωτεκδικου etc. Es folgt dann: του σοφωτατου κύρου γεωργιου πρωτεκδίκου του παχυμέρη συνταγμα των τεσσαρων μαθηματων.
Ms. XXXI, auf Papier, in Quart : νικολαου καβασιλα περι τησ ἐν χριστῳ ζωησ.
Mf. XXXII, ziemlich neu, in Folio : κυριλλου θεοφιλου του κορυδαλεωσ εἰσ φιλοσοφιαν προδιοικησισ. Vgl. Ms. XXIII. Auf der .991 zu Ende steht, daß das Ms. im J. 1712 geschrieben ist, κατα μηνα ἀπρηλλιον παρα ήσαιου ἱεροδιακονου.
Ms. XXXIII, auf charta bombycina, in Folio, etwa aus dem sechzehnten Jahrh. Του σοφωτάτου και λογιωτάτου και τιμιωτατου ἐν ἱερομοναχοισ κύρου ματθαιού του βλασταρη έκθεσισ συνοπτικη των θείων και ἱερων συνοδικων κανονων και των έπι τουτοισ πολιτικων νομων κατα ἀλφαβητον. Dabei steht auch wieder die Note wie oben: Patriarchalbibliothek Ms IV, ματθαιοσ οἰκτροσ ἐν μονασταισ και θυταισ πινακα τουτον ὠργανωσε κανενων.
και
Ms. XXXIV, auf Papier, in Quart, wohl aus dem siebzehnten Jahrh. Προσιμιον εἰσ άπασαν την λογικην πραγματειαν. Anfang: 0 μονον καλωσ άλλα λιαν ὀρθωσ τοισ έρωτωσιν ὁ παλαι σωκρατησ περι τησ δυναμεωσ ἀπεκρινατο λογου εἶπων ούτωσι· ένμεν πολεμῳ προσ ἀσφάλειαν σιδήροσ χρυσου κρειττων· ἐν δε τω ζην εὐδαιμονωσ λογοσ πλουτου etc. Dann durch's ganze Buch λογικη.
Von anderer Hand steht auf der ersten Seite: και τοδε προσ τοισ Der leßte Abschnitt: Περι του τα πολλα έρωτηματα εν ποιειν παρα λογισμον, schließt mit ἁπερ εἰσιν έργα τησ λογικησ τεχνησ ἀναγκαια εἰσ ζητησιν και διαγνωσιν τησ ἀληθειασ και των ἐπιστημων ἀπεκτησιν. εἰ βούλει δε και γνωσιν ἡμων αὐτων και του αἰωνιου των έλων αἰτιου κατα το δυνατον ἀνθρωπῳ etc.
ἀλλοισ ήσαιου άρχιμανδρίτου χρυσοπολίτου.
Ms. XXXV, ein Papiercoder in Quart, etwa aus dem sechzehnten Jahrh. Zu Anfang fehlen Blätter. Nach einem Fragmente von ἁγιοσ μαξιμοσ kommt ein Commentar zum Evang. Matthäi.
Ms. XXXVI, auf Papier, in klein Quart, aus dem sechzehnten oder siebzehnten Jahrh. Zu Anfang mangelhaft. Es beginnt : το καθήκον και όροσ του πατριαρχου. Es folgt: Τα τησ μεγαλησ εκκλησιασ όφφικια. Λεοντοσ του φιλοσόφου. Ἡ γεγοννια διατυπωσισ παρα του βασιλεωσ λεοντοσ του σοφου όπωσ έχουσι ταξεωσ οἱ θρονοι των εκκλησιων etc. Αἱ ἀρχιεπισκοπαι und Aehnliches. Dann: Επιστολων είδη, vierzig an der Zahl. Ferner Briefe, wie: Τῳ ἁγιῳ καθηγουμένω κύρω σωφρονιω. Τη ἐν κωσταντινουπολει των άρχιερεων συνοδῳ. ̓Επιστολαι τινεσ ἐκ των του μελετίου ἀλεξανδρειασ. Darauf neugriechisch : Λογιδριον περι του άγιου ὀρουσ σινα, συντεθεν παρα ἀναστασιου ποπα του ἐξ ιωαννινων. Hier steht am Ende: ἐγραφη δια χειροσ δαμιανου μοναχου. Den Schluß macht : Συστατικον τησ ἐν ραχιτιῳ νοταριασ, mit einigem Aehnlichen.
Ms. XXXVII, ein neuerer Papiercodex in Folio. Ich schrieb daraus folgende Angaben nieder:
1) Περι τησ σατανικησ αίρεσεωσ των κακοδοξων ἀρμενιων και των ἑναγων νηστειων αὐτων, και περι των αίγεσεων ὧν ἐλαβον ἐκ του βασιλεωσ περσων χοσδροσ του λεγομένου βραμπασου και των ζ ́ έβδομαδων των φυλασσομενων του όλου ἐνιαυτου.
2) Λογοσ στηλητευτικοσ περι ἀρμενιων, εὐτυχουσ και διοσκορου, τιμοθεου του έλορου, πετρου του κναφέωσ, Ιουλιανου του ἁλικαρνασεωσ και ἀφθαρτοδοκήτων αἱρετικων.
3) γρηγοριου τησ μεγαλησ ἀρμενιασ λογοσ περι των κακοδοξων ἀρμενιων.
4) ἐπιστολαριον ἐκ των του μελετίου πατριαρχου ἀλεξανδρειασ του
πηγα ἐπιστολων Es sind ρμθ' ἐπιστολαι.
5) ίσον του χρυσοβούλλου τησ ἐν τραπεζουντι μονησ.
6) του διδασκαλου εὐγενιου.
======================================
p. 36-40
7) ἔγνατιου ἱεροδιακονου λογοσ ἐπιταφιοσ εἰσ διαμαντην τον ῥυσιον. Ich bemerke noch, daß diese Briese gewöhnlich ihr Datum iragen. 8) συγχωρητικού συνοδικον τοισ σιναιταισ. Bon σωφρονιοσ κων
σταντινουπολεωσ νεασ ρωμησ πατριαρχησ.
9) Gegen das Ende des Ms., S. 739, steht : ἰσον ἀπαραλλακτον του πρωτοτύπου σιγιλλιου γραμματοσ του κατα λιβηειαν μοναστηριου ἱερουσαλημ ἐπονομαζομενου. Datirt: ἐν ἐτει σωτηριῳ χιλιαστῳ ἑπτακοσιοστῳ ὀγδοηκοστῳ πρωτῳ. κατα μηνα ἰανουαριον. ἐπι νεμησεωσ ιδ ́.
Das Ms. hat 770 Seiten. Am Ende ist es mangelhaft.
Ms. XXXVIII ist dem vorigen ähnlich; es enthält : ̓Επιστολαι σταλείσαι ἐκ μερουσ του ἀρχιεπισκοπου σιναίου όρουσ και των πατερων καιρον βασιλεισ τησ ῥωσσιασ και εἰσ ἀλλα περι αὐτουσ
προσ τουσ κατα καιρον
ἀξιωματικα ὑποκειμένα.
Ms. XXXIX ist ein schönes Psalterium, in Folio, auf charta bombycina. Drei große Miniaturen: 1) ein Engel, bezeichnet als μεγαλησ βουλησ άγγελοσ. 2) ὁ προφητησ δᾶδ εὐχομενοσ του φωτίσθηναι. 3) David schreibend. Auch sonst noch finden sich im Ms. viele Verzierungen in Gold und in Farben. Die Initialen sind fast immer in Blumenformen. Die Interpunktion ist roth.
Am Ende steht: το παρον ψαλτηριον έγραφι ὑπο εὐτελουσ ἀνθιμου ἱερομοναχου, και οἱ ἀναγινωσκόντεσ δεομε την ὑμετεραν ἀγαπην εὐχεσθαι και μη κατηρασθε περι τα σφαλεντα μοι. ἐπι ἐτουσ ζρμς' (7136). Dazu von anderer Hand: άπο δε χριστου αχλή ́ (1628).
Von der ersten Hand steht auch noch die Bemerkung da: τουτο τοισ σοφοισ και λογιοισ άνδρασι ἐπαξιον δορων βιβληα· άρμοζει γαρ αὐτοισ ὡσ τοισ ιατροισ τα των βωτανων καληστα, άτιναμεν σωματων, κακείνα δε ψυχων σωτηρια και ὀφελημα.
Ms XL, älter als das vorige, gleichfalls auf Seidenpapier, aber gleicher Weise nett und mit vielen schönen Initialen in Blumen geschmückt. Ungefähr 50 Blätter. Πολυέλεοσ, wird es bezeichnet, ψαλλομενοσ ἐν ταισ δεσποτικαια ἑορταισ και ἐν ταισ μνημαισ των δοξαζομενων άγιων, περιέχων και τασ καθ' ἑορτασ ἐκλογασ, ἁρμοδιωσ ἐρανισθεισασ παρα
τινοσ μοναχου σινσιτου.
Am Ende steht: τελοσ και τῳ θεῳ δοξα, χειρ ἁμαρτωλου κύριλλου
μοναχου και σιναίτου
Mss. XLI, XLII, XLIII, XLIV, XLV sind sämmtlich aus neuerer Zeit und enthalten theils Briefe, theils Reden, wie z. B.: λογοσ ήθικοσ του σαμουηλ πατριαρχου αλεξανδρειασ. Eins davon heißt: Jeaτρον πολιτικον, εἰσ το όποιον περιεχεται άκριβησ συμβουλη τι πρεπει να καμη και ἀπο τι να ἀπεχη ὁ ἡγεμων etc. Ein anderes beschäftigt sich mit der kirchlichen Musik.
:
Außerdem habe ich noch acht Handschriften für den fortlaufenden Text der vier kanonischen Evangelien, so wie funf sogenannte E va ne gelistarien vorgefunden. Von den lesteren, die in textkritischer Hin sicht ohne Bedeutung sind, erwähne ich nur, daß sie theils auf Pergament, theils auf Papier der beiden Arten, und zwar vom zwölften bis fünfzehnten Jahrh. verfaßt sind. Eins unter ihnen wird unterschrieben:
γραφεν χειρι θωμα εὐτελουσ ἱερεωσ του πατρολογου, Ein anderes : θεου το δωρον και ίωασαφ πονοσ. Das lektere trägt auch die Jahreszahl σωπβ etc., d. i. 6882 (1374 nach Chr.).
Die Handschriften mit den vier Evangelien sind fast sämmt= lich auf Pergament, verfaßt vom eilften bis vierzehnten Jahrhundert. Ich theile mit, was ich über einige noch besonders bemerkt und was ich davon abgeschrieben habe.
I. Ja groß Quart, auf schönem Pergamente, in einem zerrissenen rothen Sammtumschlage. Zu Anfang steht: Δηλωσισ ἐκκλησιαστικησ ταξεωσ των καθ' έκαστην ήμεραν λεγομενων εὐαγγελιων.
1) Ιστεον ότι ἀναγινωσκεται το ύφοσ του κατα ἰωαννην άγιου εὐαγγελιου ἐν ἑβδομασιν ὁλαισ ἑπτα ἀριθμουμεναισ ἀπο τησ μεγαλησ κυριακησ του πασχα χωρισ τινων τριων ήμεμων. Das Verzeichniß, folgt.
2) Το δε κατα ματθαιον άγιον εὐαγγελιον ἀναγινωσκεται απο τησ μετα την - δευτερασ ήγουν του άγιου πνευματοσ ἀχρι τησ μετα την ύψω σιν παρασκευησε κυκλουται δε ἐν ἑβδομασιν ιζ ́. ὧν αἱ μεν ια έχουσι τον ματθαίον κατα έκαστην ἀναγινωσκομένον· άπο δε τησ ιβ' έβδομαδοσ ἀναγινωσκεται το κατα μαρκου εὐαγγελίου ελιον ἐν ταισε ε ́ ἡμεραισ ἐν δε τοισ σαβ βασι και κυριακαισ ἀναγινωσκεται παλιν ὁ ματθαιοσ άχρι τελουσ των ιζ' ἑβδομαδων· ἡ δε ιζ' έβδομασ σαββαδοκυριακον μονον έχει δια το σπανιωσ ἀναγινωσκεσθαι ἑπτακαιδεκατην έβδομαδα ματθαιον, είπερ γενηται έσω πασχα. εἰ γουν μελλει ἀναγινωσκεσθαι ἡ τοιαυτη ιζ' ἑβδομασ, ἀναποδιζε ὀπισθεν και ἀναγνωθι τασ ε ́ ἡμερασ· εἰ δ ̓ ἀρα δια το μηκυνεσθαι το πασχα λείψει και εισ τον λουκαν σαββατοκυριακον ἀναγινώσκεται έχει ἡ τοιαύτη ις κυριακη ματθαιου ήτοι τησ χαναναιασ προ του ζακχαίου. Das Verzeichniß folgt.
3) Το κατα λουκαν ἁγιον εὐαγγελιον ἀναγινωσκεται ἀπ ̓ ἀρχησ β' τησ μετα την ύψωσιν κυριακησ ἐν ὁλαισ ἑβδομασιν ιβ ́. ἀπ ̓ ἀρχησ δε τησ ιγ ́ ἀναγινωσκεται το κατα μαρκον ἐν ταισ ε ἡμεραισ, ἐν δε τοισ σαββασι και κυριακαισ παλιν ὁ λουκασ. Es folgt das Verzeichniß.
Ein μηνολογιον und die κεφαλαια του κατα ματθαιον εὐαγγελιου. Scdann : Ἱστεον ὁ τι τα εὐαγγελια τεσσαρα, έπει και τα χερουβίμ τετρα· μορφα και τα προσωπα αὐτων εἰκονεσ τησ πραγματειασ του υίου του θέου. το γαρ όμοιον λεοντι το έμπρακτον και βασιλικον χαρακτηρίζει· το δε όμοιον μοσχῳ το ἱερατικον ἐμφαινει το δε ἀνθρωποειδεσ την σαρκωσιν διαγραφεί το δε ὁμοιον άετῳ την ἐπιφοιτησιν του ἁγιου ἐνδεικνυσι πνευ ματοσ. Beim Schlusse des Evang. Matth. steht: στιχοι βχ ́. ἐξεδοθη ὑπ ̓ αὐτου τουτο μετα χρονουσ ή' τησ του χριστου ἀναληψεωσ.
,την
Nach den κεφαλαια des Markusevangeliums: ̔Ιστεον ὁ τι το κατα εὐαγγελιον ὑπηγορεύθη ὑπο μάρχου ευαγ πετρου ἐν ρωμῃ· ἐποιησατο δε την αρχην άπο του προφητίκου λογου του ἐξ ὑψουσ ἐπιοντοσ τω ήσαιᾳ, πτερωτικην εἶκονα του εὐαγγελιου δηλουντοσ. Nach dem Terte des Evang. steht: στιχοι αχ. ἐξεδόθη τουτο μετα χρονουσ δέκα τησ του χριστου ἀναληψεωσ.
Auf die κεφαλαια des Lucasevangeliums folgt: Ιστεον ότι το κατα λουκαν εὐαγγελιον ὑπηγορευθη ὑπο παυλου ἐν ῥωμη, άτε, δε ἱερατικου χαρακτηροσ ὑπαρχον, άπο ζαχαριου του ἱερεωσ θυμιωντοσ ήρξατο. Text. Dann: στιχοι βω. ἐξεδόθη τουτο μετα χρονουσ ίε τησ του στου ἀναληψεωσ.
χρι
Die κεφαλαια des Johannisevangeliums. Dann: Ιστεον ότι το κατα ἰωαννην εὐαγγελιον ἐν τεισ χρονοισ τραιανου ὑπηγορευθη ὑπο ἰωαννου
ἐν πατμῳ τη νησω. διηγειται δε την ἐπι του πατροσ ἡγεμονικην και πρακτικην και ένδοξον του χριστου γενεαν Tert. Dann: στίχοι βτ ́. το κατα Ιωαννην εὐαγγελιον έξεδόθη μετα χρονουσ λβ' τησ του χριστου άναληψεωσ.
Außerdem hat das Ms. noch folgende Note: ἐτελειωθη ή παρουσα βιβλοσ του άγιου τετραευαγγελου δια χειροσ έμου, γεωργιου του γαλησιωτου, ἐξ ἐπιταγησ του περιποθητου θειον του κραταιου και άγιου ἡμων αὐθεντου και βασιλεωσ πανυπερσεβαστου, κυρὸν ἰσαακιου παλαιολόγου του ἀσαν· κατα μηνα αὐγουστον τησ τεσσαρεσκαιδεκατησ ἰνδικτιωνοσ του ἑξακισχιλιοστου ὀκτακοσιοστου πεντηκοστου τεταρτου έτουσ (d. i. im Jahre nach Chr. 1346).
Von den in diesem Ms. befindlichen Bildern der Evangelisten bes merke ich Folgendes. 1) Christus berührt die Stirn des Matthäus, der seinerseits ein offenes Buch in den Händen hält. Das Buch berührt auch Christus mit der einen Hand. 2) Christus übergibt dem Markus das Buch. Markus beugt sich und hat auf den Händen ein Tuch liegen, worauf Christus das Buch legt, das er mit der einen Hand hält, wahrend er die andere auf den Arm der ersteren Hand legt. 3) Lukas ist sehr dem Markus ähnlich dargestellt; nur hat Christus die eine Hand, die dort auf dem Arme liegt, erhoben gegen das Angesicht des Lukas, und hat die Geberde eines Sprechenden. 4) Ganz wie bei Lukas. Uebri= gens sind im Ms. viele Buchstaben in Gold ausgeführt; so namentlich Die κανονεσ, die κεφαλαια, die Initialen, die Noten άρχη und τελοσ.
II. Ein schönes Pergamentmanuscript in Quart, mit Bildern und vielen goldenen Buchstaben ausgestattet. Es enthält außer dem Texte den Brief des Eusebius an Karpian, die Kanones, ein Synara rium und ein Menologium.
In der ὑποθεσισ του κατα ματθαιον εὐαγγελιου steht Folgendes: Τεσσαρα, δε ἐστι τα εὐαγγελια, καὶ οὐτε πλειονα οὔτε ἐλαττονα. ἐπειπερ τέσσαρα καθολικα πνευματα, και τεσσαρα τα εὐαγγελία, πανταχοθέν πνεοντα την ἀφθαρσιαν και ἀναζωπυρουντα τουσ ἀνθρωπουσ. ἐξ ὧν φανερον ότι ὁ καθημενοσ͵ ἐπι των χερουβίμ φανερωθεισ τοισ ἀνθρωποισ έδωκεν ήμιν τετραμορφον εὐαγγελιον, καθωσ ὁ δαδ αἰτουμενοσ την παρουσίαν αὐτου φησιν· ὁ καθημενοσ ἐπι των χερουβιμ ἐμφανηθι· και γαρ τα χερουβιμ τετραπροσωπα, και τα προσωπα αὐτων εἶκονεσ τησ πραγματείασ του υίου του θεου. το γαρ όμοιον λεοντι etc.
III. Das Ms. hat, wie das vorige, den Brief des Eusebius an Karpian, die Tafel der Kanones, ein Synararium, ein Menologium, so wie die κεφαλαια vor dem Texte der Evangelien. Bilder fehlen, sind aber vorhanden gewesen.
Auf die Evangelisten finden sich folgende Hexameter:
1) ματθαιοσ
Ματθαιου τοδε τουργον ἄριστοπονοιο τελωνου
Ὁσ τοκον έγραψε θειον ἀπειρογαμοιο γυναίκοσ,
Ἡ τεκεν ἀσπορον υἱον· ὁν οὐ χαδεν ούρανοσ εὐρυσ,
Χριστον ἀει ξωοντα, θεον βρότον αὐτον ἐοντα.
2) μαρκοσ.
Όσσα περι χριστοιο θεηγοροσ έθνεα πετροσ.
Κηρυσσων ἐδιδασκεν ἀπο στοματων ἐριτιμων,
Ένθαδε μαρκοσ ἀγειρε και ἐν σελιδεσσιν έθηκε.
Τούνεκα και μεροπεσσιν εὐαγγελοσ ἀλλοσ ἐδειχθη
3) λουκασ.
έργα
Λουκασ ἠπιοθυμοσ ἀκεστοριησ ἐπι ιστωρ'
̓Αθανατον χριστοιο γενοσ και θεσκελα έργ
̓Ατρεχεωσ κατέλεξε και ὡσ θανεν ὀμμε σαωσασ·
Και παλιν ἐκ τυμβοιο θορων μεροπεσσιν ἐμιχθη
Ἐνθεν δ ̓ οὐρανιην ὑπερ άντυγα πατρι φαανθη.
4) Ιωαννησ.
Βροντιησ θεοφωνοσ ἰωαννησ παναριστοσ
Πρωτοτοκου σοφιησ ὑπεραρχιον έύρατο άρχην,
Πρωτοφανη γενέτηρα. θεου θεον. αὐτογενεθλον.
IV. Ein nett geschriebenes Pergamentmanuscript, aus dem eilften oder zwölften Jahrh., mit den Bildern der Evangelisten. Es beginnt mit einem Reste eines Menologiums. Vor dem Evangelientert stehen historische und ähnliche Nachrichten. Bei Lukas steht nach der ὑποθεσισ :
Λουκασ ὁ θειοσ ἀντιοχευσ μεν ἦν, ἰατροσ δε και την έξω σοφιαν πολυσ· οὐ μην άλλα και την έβραικην παιδιαν ἐξησκητο, τοισ ἱεροσολύμοισ ἐπιφοιτησασ, ότε δη ὁ κυριοσ ήμων ἐδιδασκεν· ώστε φασι τινεσ ένα και αὐτον γενεσθαι των έβδομηκοντα ἀποστολων και ἐκ νεκρῶν ἀνασταντα τῳ χριστῳ συναντησαι μετα κλεοπα, ἀναληφθεν· τοσ δε του κυρίου και του παυλού πιστευσαντοσ γενεσθαι συνεκδημον και ἀκολουθον αὐτου, φημι δη του παυλου, και δη συγγραψασθαι το εὐαγγελιον μετα πασησ ἀκριβειασ· ὡσ και αὐτο το προοιμιον αὐτου ἐμφαινει. μετα πεντε και δέκα δε έτη τησ χριστου ἀναληψεωσ συνεγραψατο. γραφει δε προσ τινα θεοφιλον συγκλητίκον όντα και ἀρχοντα ίσωσ. το γαρ κρατιστε ἐπι των ἀρχοντων και ἡγεμονων ἐλεγετο, ὡσ και ὁ παυλοσ φησί προσ τον ἡγεμονα φηστον.
Bei Johannes finden sich unter anderem folgende Notizen : ήν δε ἀρα και συγγενησ του κυριου. ίωσηφ ὁ τησ παναγνου θεοτοκου μνηστηρ έσχεν ἐκ προτερασ γυναικοσ παιδασ έπτα, τεσσαρασ ἀρσενασ και τρεισ θηλειασ· την μαρθαν· την έσθηρ· την σαλωμην, ήσ' λεγω δη τησ σαλωμησ, υἱοσ ὴν ἱωαννησ οὗτοσ. ευρισκεται τοινυν ὁ κυριοσ θειοσ αὐτου ὡν. ἐπει γαρ του κυριου ὁ ἱωσηφ πάτηρ, τουτου δε του Ιωσηφ ή σαλωμη θυγατηρ ἀδελφη ἀρα κυριου λογίζεται, ώστε και ὁ ταυτησ υἱοσ ιωαννησ άνε ψιοσ του κυριου, οὐκ ἀτοπον δε ἰσωσ και τα ὀνοματα τησ τε μητροσ αὐτου και αὐτου του εὐαγγελιστου ἀναπτυξαι· ἡ μεν γαρ μητηρ σαλώμη καλουμενη ἑρμηνευεται εἰρηνικη, Ιωαννησ δε χαρισ αὐτησ. γίνωσκεται οὖν πασα ψυχη ώσ ἡ εἰρηνη, ἡ προσ τε τουσ ανθρωπουσ κατα ψυχην άπο των παθων μητηρ γινεται τησ θειασ χαριτοσ και γεννα ταυτην ἐν ἡμιν. και έτι μάχασ ἐχουσαν προσ τε τουσ ἀλ
του
την γαρ ταραττομένην ψ
ἀνθρωπουσ προσ ἑαυτην οὐκ εἰκοσ τησ θειασ ἀξιωθηναι χαριτοσ. V. Ein Pergamentms. in klein Quart. Die Evangelisten sind folgendermaßen dargestellt: Matthäus sist am Pulte, hat auf dem Pulte ein offenes weifes Buch liegen und spist sich den Schreibgriffel zu.
Markus rolt eine noch unbeschriebene Papierrolle auf; er sikt
und hat neben sich ein kleines Pult.
Lukas sist voll Nachdenkens vor dem Pulte mit einem Tintenfasse, und schreibt in's offene Buch.
Johannes, alt und mit langem Barte, hat ein offenes unbes schriebenes Buch in der Hand, das auf einem Pulte vor ihm rechts. Er wendet den Kopf rückwärts zu einem aus der Ecke hereinbrechenden Sonnenstrahle.
Am Ende des Ms. heißt es: Χριστε, διδου πονεοντι τεην πολυολβον ἀρωγην. Ω θεωθυτα, ὁστισ ἀν είησ, εὐχου ὑπερ ἐμου δια τον κυριον, Endlich noch die Angabe: θεου το δωρον και ἰωαννου πονοσ ῥοσου, το ἐπικλειον ταχα και θυτου.
Anhang zum ersten Artikel der
Rechenschaft über meine hand
schriftlichen Studien,« Bd. CX. Anzeigeblatt.
Die unter I. S. 1 - 13 behandelten Manuscripte, in griechischer, syrischer, koptischer, arabischer, georgianischer (so ist für armenisch« zu verbessern) Sprache, bezeichnet als von mir aus dem Oriente im Original mitgebracht,« sind sämmtlich an die königlich sächsische Regierung gegen eine Entschädigung von mir abgetreten, und darauf der Leipziger Universitätsbibliothek einverleibt worden. Sie sind daselbst alle als Manuscripta Tischendorfiana bezeichnet, mit Ausnahme jenes großen Kleinods, des ersten griechischen Codex, den mir Se Maj. der König von Sachsen huldreichst gestattet hat, nach seinem Namen Codex Friderico Augustanus zu benennen. Unter diesem Namen wird derselbe demnächst in einem Prachtwerke getreu facsimilirt erscheinen *).
Die S.8 gemachten Mittheilungen über zwei Bestandtheile des Codex 12) bedürfen einer Berichtigung. Die unter 5) und 7) des genannten Coder aufgeführten Dokumente sind beide, wie kundige Leser bereits gesehen haben werden, μελεται des Libanius. Das erste, mit Dem Anfange: Μετὰ τὰ ἐν χαιρωνεία, steht bei Reiske Vol. IV. p. 817 ff; Das andere: Ἔχων τισ γυναῖκα, καὶ ὧν ὑπὸ πατρὶ ἀπεδήμησεν, steht Vol. IV. p. 639 ff. Ich versäume um so weniger ein Stück Vergleichung von beiden Abhandlungen zur Charakteristik der Handschrift herzusehen, da Einzelnes daraus für die Kritik ohne Zweifel von Wichtigkeit ist.
Libanii sophistae orationes et declamationes, ed. Reiske. Vol. IV. p. 817 sqq.
ἐπταίκαμεν·
αἰχμάλωτοι
τῶν ἀθηναίων
ἐσπούδασεν
ταύτην δέξασθε.
ἠτήσασθε
ἀπαλλάσσομαι
