p. 9-12
archetypum Lipsiensibus fragmentis superesse probavit, non satis caute factum videtur quod magna ab eo vis tributa est iis, quae passim rectius in Graecis quam in Latinis editis leguntur, nec magis quod „magni in ea caussa momenti" dicitur (pag. XXI.) quod novus Graecus textus nonnulla cum solo codice Dresdensi „ante nondum collato" communia habet. Quum enim de "more" quaeratur „aevi potissimum medii temporibus haud inusitato" (pag. XI.) vetera Latina, etsi ipsa e Graecis olim fluxissent, in sermonem Graecum convertendi, quid tandem refert utrum Latinus codex conveniens cum Graeco iam collatus sit nostris temporibus necne? Sed id per se clarissimum est. Cohaeret vero cum eo quod Latinus textus plerumque editus, quem vitiosissimum esse locis plurimis apparet, in aestimanda Graeci textus praestantia pluris fit quam par est. Si enim vel maxime probatum est, Graecum eum de quo agitur textum non posse e vulgato nostro Latino, etiamsi ad bonos nonnullos codices passim corrigatur, petitum esse, tamen parum id ad exemplaria valet vetera Latina, quae homini aetatis mediae praesto fuisse ponendum est. Ad illa tanquam vulgatis multo saniora inquirentem ducere debebant ea ipsa quae ex pluribus codicibus meliora et cum Graecis convenientiora innotuerunt. Inde vero, in ea quae est de fontibus quaestione, commendatio Graeci textus a Latino profecta non modo non augetur aut confirmatur, sed etiam magnopere labefactatur. Haec ut ante omnia dicerem, ea quam ad hanc quaestionem solvendam habet gravitas fecit codicis Palatini ab Alberto Dressel nuperrime demum excussi. Nimirum illo solo plurima eorum quae ad praestantiam Graeci textus prae Latino demonstrandam a cl. Angero prolata sunt, irrita redduntur. Habet enim, ut aliquid certe exemplorum addamus, Vis. II, 4. „per te“ (Graece dia 6ov), non „aperte“; Sim. VIII, 10.,,difficile autem aliquis eorum morietur“ (Graece dvoxółws dé tis avτâv άrodavεîtai), non „difficile autem movebuntur"; Mand. VI, 2. „fidelis“ (Graece лiotóτatos), non felicissimus": cf. prolegg. ed. pr. pag. XXI. Item Mand. IV, 1. pro vulgatis: „tu autem semper memor esto domini, omnibus horis, et nunquam peccabis“ Pal. codex habet: „,sed coniugis semper memor tuae carebis (fortasse potius cavebis?) hoc peccatum" (Graece tйs dè ons vnuove vav πάντοτε γυναικὸς οὐδέποτε διαμαρτήσεις). Item Vis. II, 1. pro vulgatis „Cum vero proficiscerer cum his" (quod ipsum Alb. Dressel recte edendum curavit „Cumis“) habet: „Cum apud regionem Cumanorum iter facerem“ (Graece πορευομένου μου εἰς Κώμην. Antea els Kouas.). Item Vis. IV, 2. pro „praesidia" habet,,flagella" (Graece uάotiyas). Cf. prolegg. ed. pr. pag. XX. Quae autem in his conspicua est Palatini codicis cum Graeco textu nostro cognatio, eam quam volo gravitatem eo magis habet quoniam passim etiam sunt quibus vulgatus Latinus multo propius quam Palatinus ad Graecum accedit: hinc enim, praesertim quum codex Palatinus antiquitatis laude minime praestet, proclive est ad talem concludere codicem aliquot saeculis antiquiorem, qui quae in recentioribus sparsae inveniuntur coniunctas in se auctasque continuerit lectiones Latinas, ab interprete Graeco eiusdem aetatis expressas.
Haec igitur contra probabilitatem argumentationis in ed. pr. collatis inter se Latinis et Graecis propositae dicta sunt. Tamen ne iniquis aestimatoribus iusto plus dixisse videamur, probe scimus posse etiam talem interpretationem Latinam cogitari, quae summa fide Graecum reddat archetypum, unde si quis Graeca interpreti potius quam auctori deberi concludat, nugas agi. Nostra vero caussa longe
aliter habet.
Neque vero magis acquiescendum in eo existimo, quod inter excerpta vetera et Graecum textum nostrum insignis inventa est consensio. Quid enim, quaeso, obstat quominus interpretem Graecum medii aevi excerpta vetera bene nosse collectaque habuisse statuamus? Si cui e doctis illorum temporum hominibus in mentem venerit librum Hermae ex summa antiquitate Christiana clarum ad compensandum deperditum archetypum Graece reddere: quid mirum si eum ante circumspexisse inveniamus Graeci libri fragmenta? Hanc in rem quae a cl. Angero (1. 1. pag. XI.) scripta video: „illico res eo conficitur, quod, quum illa scripta sint diu antequam graecae huius libri particulae ex veterum operibus colligi coeptae sunt, tamen cum his excerptis egregie consentiunt", quid sibi velint non satis assequor. Quid enim tandem ad codicem quarti decimi vel, ut in ed. pr. statuitur, quinti decimi saeculi ut acquiescamus in codicis antiquitate, quam ipse interpres longe superet necesse est recentiores particularum Hermae Graecarum collectiones pertinent, quandoquidem quaeritur an quis medio aevo eiusmodi particulas in veterum operibus servatas ad Latina Graece vertenda adhibere potuerit? Qua aetate nihil frequentius fuisse scimus quam veterum interpretationes colligere indeque catenas aliosque similes libros conficere, eadem aliquem eumque Hermae interpretandi studiosum laboris sui subsidia i. e. Graeca eiusdem Hermae fragmenta ex antiquorum libris collegisse, quem tandem mirum habet?
Sed paullo accuratius dicendum est quae revera consensio inveniatur inter textum nostrum et Graeca veterum excerpta. Est enim eiusmodi ut passim verba ipsa singula, nec exceptis particulis, egregie conveniant, passim vero sat multa differant. Qua de re ita sentiendum nobis videtur, interpretem, qua laudabili esset diligentia, Graeca variis locis excerpta non utique anteposuisse Latino textui a se vertendo, nisi forte illa prorsus ad hunc quadrarent. Ceterum ut in aliis multis ita ab hac parte cl. Angeri argumentatio graviter labefactata est recuperato vero Simonidis apographo: nimirum locos plerosque Graece iam apud veteres inventos temeraria illa Simonidis invasit licentia, unde tantopere pendebat princeps editio. Instar omnium sit locus Visionis II. iam ab Origene in libro de Principiis, tantummodo fragmentis superstite, exscriptus. Ibi Graecus textus Lipsiensis ex vero haustus apographo sic habet: Γράψεις οὖν δύο βιβλιδάρια, καὶ πέμψεις ἓν Κλήμεντι καὶ ἓν Γραπτῇ πέμψει οὖν Κλήμης εἰς τὰς ἔξω πόλεις· ἐκείνῳ γὰρ ἐπιγέγραπται (corruptum videtur levi litterarum permutatione ex ἐπιτέτραπται)· Γραπτὴ δὲ νουθετήσει (sic fere) τὰς χήρας καὶ τοὺς ὀρφανούς. σὺ δὲ ἀναγνώσεις εἰς αὐτὴν τὴν πόλιν μετὰ τῶν πρεσβυτέρων τῶν προϊ
ex
σταμένων τῆς ἐκκλησίας. Graecis istis mira est cum Latino textu eoque vulgato convenientia, in quo quum nihil prorsus differat praeter unum illud prius „autem", cuius loco Graece ovv legitur, auctoritate Vaticani codicis „ergo" reponendum est. Ab iisdem vero Graecis is qui apud Origenem textus est mirum in modum differt. Ibi est enim: Γράψεις δύο βιβλία, καὶ δώσεις ἓν Κλήμεντι καὶ ἓν Γραπτῇ, καὶ Γραπτὴ μὲν νουθετήσει τὰς χήρας καὶ τοὺς ὀρφα νούς, Κλήμης δὲ πέμψει εἰς τὰς ἔξω πόλεις· σὺ δὲ ἀναγγελεῖς τοῖς πρεσβυτέροις τῆς ἐκκλησίας. An igitur dicamus Origenem scripsisse memoriter? Minime vero: postquam enim de Pastore Hermae, libro a nonnullis despecto, deque ipso quem inde allaturus est loco plura dixit, hunc in modum pergit: ἔστι δὲ ἡ λέξις αὕτη, significans ad verbum se suum exemplar exscripturum. Nihilominus pro archetypo textum nostrum venditantibus certe unum reliquum est effugium: dicere enim licebit Paulo apostolo teste omnia licent sed diversas fuisse easque Graecas iam tertio saeculo Pastoris Hermae recensiones. Quod si cui videbitur, equidem vereor ne Origenis recensio immensum quantum praestare iudicetur alteri, etiamsi, quod revera non est, vel maxime cum omnibus conveniat quae in libro incertissimae aetatis, qui inscribitur διδασκαλία πρὸς ̓Αντίοχον Δουκάν, *) item in homiliis Antiochi qui saeculo septimo vixit, et alibi ex Herma exscripta leguntur.
non omnia iuvant
8) Addamus exempla duo textus Graeci ex hac ipsa Doctrina petita, unde multo probabilius fit fragmentis Lipsiensibus interpretationem Latini textus, factam illam quidem adhibitis veterum excerptis, quam ipsius Hermae antiquum textum Graecum contineri. Mand. XII, 4. apud nos sic legitur: Οἱ δὲ ἐπὶ τοῖς χείλε σιν ἔχοντες τὸν κύριον, τὴν δὲ καρδίαν αὐτῶν πεπωρωμένην, καὶ μακρὰν ὄντες ἀπὸ τοῦ θεοῦ, ἐκείνοις αἱ ἐντολαὶ αὗται σκληραί εἰσι καὶ δύσβατοι. Θέσθε οὖν ὑμεῖς, οἱ κενοὶ καὶ ἐλαφροὶ ὄντες ἐν τῇ πίστει, τὸν κύριον ὑμῶν εἰς τὴν καρδίαν, καὶ γνώσεσθε ὅτι etc. Eadem ita praebet Doctrina: Οἱ δὲ ἐπὶ τὰ χείλη! ἔχοντες τὸν κύριον, τὴν δὲ καρδίαν πεπωρωμένην, καὶ μακρὰν ὄντες ἀπὸ τοῦ κυρίου διὰ τὴν ἑαυτῶν ῥαθυμίαν, ἐκείνοις αἱ ἐντολαὶ αὗται σκληραί εἰσιν καὶ δυσκατόρθωτοι. Θέσθε οὖν ὑμεῖς, οἱ ὀλιγόψυχοι καὶ ἐλαφροὶ τῇ πίστει, τὸν κύριον ἀδιαλείπτως εἰς τὰς καρδίας 10 ὑμῶν,11 καὶ γνώσεσθε ὅτι etc. Undecim sunt quae hoc brevi loco differunt, in iisque plura non levis momenti. κενοὶ pro ὀλιγόψυχοι et δύσβατοι pro δυσκατόρθωτοι multo magis interpretationem Latinorum produnt quam varietatem eiusdem Graeci textus. Cui enim tandem in mentem venire poterat alterum pro altero scribere? Tum vero ἐπὶ τοῖς χείλεσιν accuratius quam ἐπὶ τὰ χείλη Latinis in labiis suis respondent. Eadem ratio est verborum εἰς τὴν καρ δίαν (Latine in corde) pro εἰς τὰς καρδίας ὑμῶν, ἐλαφροὶ ὄντες ἐν τῇ (,,qui leves estis in fide) pro ἐλαφροὶ τῇ, τὴν δὲ καρδίαν αὐτῶν (,,cor illorum) pro τὴν δὲ καρδίαν etc. Neque additamenta illa duo: διὰ τὴν ἑαυτῶν ῥαθυμίαν οἱ ἀδιαλείπτως ad licentiam excerpentis referenda videntur, in Latino vero textu pariter atque in Graeco Lipsiensi desunt. Ceterum Palatinus codex h. 1. deficit, ac possunt facile pauca illa eaque levia quae inter utrumque Graecum textum invito vulgato Latino conveniunt, ex varietate Latina derivari.
Alterum exemplum praebet Mand. V. per totum fere caput secundum. Ex iis quibus alter textus ab altero differt pauca tantum adscribamus. Text. Lips. καὶ ἐκ τοῦ μηδενὸς ἡ γυνὴ ἢ ὁ ἀνὴρ ἐν πικρίᾳ γίνεται ἕνεκεν βιωτικῶν πραγμάτων etc. Doctr. καὶ οὕτως πικραίνεται ἄνθρωπος ἕνεκεν βι. πρ. Text. Lips. ἡ δὲ μακροθυμία μεγάλη ἐστὶ καὶ ἰσχυρὰν δύναμιν ἔχουσα καὶ στι βαρὰ καὶ εὐθυνουμένη ἐν πλατυσμῷ μεγάλῳ, ἱλαρά, ἀγαλλιωμένη, ἀμέσ
Sed iam ad gravissima sententiae nostrae argumenta progrediendum est, quae quum ab universa sermonis in Graeco textu adhibiti ratione, tum a singulis quibusdam pendent, quorum caussa non potest non ex Latinis repeti.
Ac de illo quidem, de universo Hermae Graeci sermone, iam R. Anger et G. Dindorf viri doctissimi in prolegomenis editionis principis dixerunt. Quos si audimus, „sermo est hellenisticus, qualis primis potissimum duobus p. Chr. n. saeculis, paucis tantum intermixtis aevi serioris formis, iisque propter ipsam hanc raritatem librariis potius quam scriptori attribuendis." Quod iudicium maximam certe partem a falsato Simonidis apographo pependisse non obliviscendum est: illud enim in falsando libello inprimis propositum erat Simonidi, adiuto illi quidem doctrina consilioque hominis Latine pariter ac Graece doçti, brevi ante detectam fraudem Simonideam vita defuncti, ut quae minus recte vel barbare scripta invenisset, ad meliora revocaret. Nobis vero de incorrupta corporis delicti hoc est codicis barbarie dicendum est: barbariei enim nomen non possum quin teneam. Qua in re non id agimus, ut quaecumque vel in apographo vel in tribus antiquis foliis perperam scripta sunt sunt autem permulta") ipsi tribuamus libri auctori, neglecta socordiae temeritatisque librariorum ratione, quamquam vitiosa vel barbara sat multa sunt, quae videndum est ne nimio studio aut praeiudicata opinione ipsi scriptori abiudicentur. Eorum ex genere, de quorum origine dubitare possis, haec sunt: θυγατέραν, γυναῖκαν, τέσσερα, ἐπ ̓ ὑδάτων, πρεσβύτης pro πρεσβύτις, ὑπένεγκαν (bis), ἐκατάκρινας, ἐπερώτησα, ἀπεδώκασι, ἐρρίπτουν, ᾠκοδομούμενον, οἰκοδομημένον, παραγεγόνει, ἐλάβατε, ἔφεραν, ἐδοκοῦσαν, μὴ διψυχήσεις (Visione IV. cap. 1. bis legitur), μὴ ῥαθυμήσεις, ἐὰν ἔχει, ἐὰν ἀνέβη, ἐὰν θελήσετε, κἂν ἐπιμείνῃ καὶ μὴ μετανοήσει, ὅσοι ἂν ἐργά σονται, ὅσα ἂν ἀκούσονται, ἵνα συντελεῖται, ἵνα γίνονται καὶ γι νώσκουσι, ἵνα μετανοήσωσι καὶ ζήσωνται, κατορθώσωνται, ἐκτείνας ἑαυτὸν καὶ προέβαλλε, ἐὰν λαβὼν καὶ ἐπιχέῃς, τὸ θηρίον
...
ριμνος οὖσα, δοξάζουσα . παραμένουσα διὰ παντὸς πραεῖα καὶ ἡσύχιος αὕτη οὖν ἡ μακροθ. κατοικεῖ μετὰ τῶν τῆς πίστεως ἐχόντων ὁλόκληρον. Ἡ δὲ ὀξυχολία πρῶτον μὲν μωρά ἐστιν ἐλαφρά τε καὶ ἄφρων. Doctr. ἡ δὲ μακρού. μεγάλη ἐστὶ καὶ ὀχυρά, ἔχουσα τὴν δύναμιν ἰσχυρὰν καὶ καθημένην ἐν πλατυσμῷ μεγάλῳ· ἱλαρά, ἀγαλλιωμένη καὶ ἀμέριμνος οὖσα δό ξάζει ... παραμένουσα διὰ παντὸς [ἐν] πραότητι καὶ ἡσυχία. Αὕτη οὖν ἡ μακροθ. κατοικεῖ μετὰ τῶν πίστιν ἐχόντων ὁλόκληρος. Ἡ δὲ ὀξυχ. πρῶτ. μὲν μωρία ἐστὶν καὶ ἐλαφρία φρενών. Text. Lips. βλέπε οὖν μήποτε παρενθυμηθῇς τὴν ἐντολὴν ταύτην· ἐὰν γὰρ ταύτης τῆς ἐντολῆς κυριεύσης, καὶ τὰς λοιπὰς ἐντολὰς δυνήσῃ φυλάξαι, ἃς σοι μέλλω ἐντέλλεσθαι. Doctr. βλέπε οὖν μὴ παραλογήσῃ τὴν ἐντολὴν ταύτην· ἐὰν γὰρ ταύτην φυλάξης, δυνήσῃ καὶ τὰς λοιπὰς τηρῆσαι.
9) Ita pag. 1. αὐτὴν pro αὐτὸν, ἢ pro εἰ, ἀπερρωγὸς pro ἀπερρωγώς, pag. 2. καλεύεται pro βουλεύεται, γῆν ἐρῶντες pro γαυριώντες (?), ὅλον τὸν οἶκον praegresso genitivo pro ὅλου τοῦ οἴκου, ἀστομάχητος pro αστονάχητος Eiusmodi vitia plerumque, sed non ubique constantia enim nec poterat fieri nec apta videbatur in editione nostra correximus, mentione ipsius codicis aut apographi scripturae nusquam neglecta.
etc.
ῥύζων, τὸ κτῆνος ἐκτείνας ἑαυτὸν, aliaque similia multa. Nonnulla ex his eo minus offendere debent, quum ex libris Novi Testamenti, editis illis quidem ad testes vetustissimos, ex LXX virorum interpretatione, pluribusque priorum duorum rei Christianae saeculorum libris egregie testata sint. Quod inprimis valet de his quae cl. Gu. Dindorfio iudice (cf. prolegg. pag. XXX.) vix dubitari potest quin librarii culpa nunc legantur: ὅταν ἐπάτασσεν, ὅταν ἐτέθησαν. Αι ista, ut Novum Testamentum, LXX, patres apostolicos praeteream, apud ipsum Philonem saepe leguntur: cf. ed. Mang. I, 109. ὅταν φησίν 1, 120. ὅταν φησίν ΙΙ, 112. ὅταν εἰς ἔννοιαν ἦλθε ΙΙ, 252. ὅταν ἐγίνεσθε ΙΙ, 584. ὅταν εἶδε. Eiusmodi igitur etiam Hermas salva secundi saeculi auctoritate a cordato critico scripsisse credi potest. Alia vero ab eorundem temporum usu tam aliena sunt ut ea tantum optio detur, utrum homo medii aevi scripserit an post textui intulerint librarii: ad Hermam enim nullo modo referri possunt. Istiusmodi fere sunt ἀπὸ τὸν οἶκον, ἀπὸ στάδιον, ἕως ὥραν δευτέραν, εὔχρηστοι ἦσθε (utiles estote" cod. Pal.), ἀφίνουσι, ἡ θυγατέρα, ἡ ἁπλότητά σου, τιθῶ τὰ γόνατα, ἐπιθῶ τὰ γόνατα. Item ab Hermae aetate videntur abhorrere avdέving (Simonides cum duce suo caute reposuerat κύριος) τοῦ πύργου, ἐνεργεσία (Simonides ἐνέργειαν), ἀντιλαμβάνετε (Sim. - βάνεσθε ἀλλήλων, ἐμελάνωσαν (Sim. ἐμελαίνοντο). Ρorro obvia sunt συμψέλλιον persaepe (Sim. ubique εδώλιον), κερβικάριον (Sim. προσκεφάλαιον), στατίων: quorum similia (ut ἐξεμπλάριον in Ignatii epistolis iisque brevioribus) quamquam temporibus apostolicis atque postea passim adhibita esse satis constat, tamen quaeritur an Hermas adamaverit voces tam barbaras. Contrariam rationem habet vox ὠμόλινον Sim. VIII, 4. Ibi in Latinis codicibus omnibus est ,,sabanum" (,,succinge", "praecinge“, „incinge te sabano"): quam vocem vix credibile est ad interpretem Latinum transituram fuisse, nisi is in Graecis oάßavov invenisset. Iamvero qui Latina rursus Graece vertebat, ὠμόλινον scribere malebat.
Quid vero de locutionibus his dicamus: Πορευομένου μου εἰς Κώμας ἐδόξαζον, Πορευομένου μου εἰς Κώμην ἀνεμνήσθην, Ταῦτα μου συμβουλευομένου καὶ διαλογιζομένου ἐν τῇ καρδίᾳ βλέπω, Τί ἔχω διψυχῆσαι, οὕτω τεθεμελιωμένου [μου] ?10) Item de his: καὶ ἐπιθῶ τὰ γόνατά μου καὶ ἠρξάμην προσεύχεσθαι (cod. Pal. et posui genua mea et coepi orare"), τιθῶ τὰ γόνατα καὶ ἠρξάμην προσεύχεσθαι (cod. Pal. posui genua et coepi orare"), πεσὼν δὲ αὐτῇ πρὸς τοὺς πόδας (vulg. „procidens illi ad pedes)? Eane Latine potius quam Graece dicuntur? Scriptane videntur ab Herma an a Graeco quodam Latini textus interprete ?
Item interpres, opinor, conspicuum se praebet eo quod solet invito Graeco usu coniunctionibus abstinere, quemadmodum Vis. I, 1. haec sese excipiunt: Μετὰ πολλὰ ἔτη ταύτην ἐθεασάμην] et Μετὰ χρόνους πολλοὺς αὐτὴν εἶδον, item Μετὰ χρόνον τινὰ πορευομένου μου et Περιπατῶν ἀφύπνωσα, item Αποκριθεὶς αὐτῇ λέγω et
10) Tolerabiliora illis haec sunt: ὡσεὶ φρίκη μοι προσῆλθε, μόνου μου ὄντος, et θέλοντός μου εἰς τὰ δεξιὰ μέρη καθίσαι οὐκ εἴασέ με.
